Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (ARMD) là gì?
Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác - còn được gọi là thoái hóa điểm vàng, AMD hoặc ARMD — là sự xuống cấp của điểm vàng, điểm vàng là khu vực trung tâm nhỏ của võng mạc mắt kiểm soát thị lực.
Sức khỏe của điểm vàng quyết định khả năng đọc, nhận dạng khuôn mặt, lái xe, xem truyền hình, sử dụng máy tính hoặc điện thoại và thực hiện bất kỳ tác vụ thị giác nào khác đòi hỏi chúng ta phải nhìn rõ từng chi tiết nhỏ.
Một phân tích tổng hợp các nghiên cứu theo quần thể về tỷ lệ hiện hành của bệnh thoái hóa điểm vàng do tuổi tác được công bố trên tạp chí The Lancet cho thấy 8,7% dân số thế giới mắc bệnh AMD và số người mắc bệnh dự kiến vào năm 2020 là khoảng 196 triệu người, tăng lên 288 triệu người vào năm 2040.
Các nhà nghiên cứu cũng đã ước tính rằng khoảng 5% số trường hợp mù lòa trên toàn cầu là do AMD.
Các dạng thoái hóa điểm vàng thể ướt và thể khô
Thoái hóa điểm vàng được phân loại là AMD thể khô hoặc AMD thể ướt.
Dạng khô phổ biến hơn dạng ướt, với khoảng 85 đến 90% số bệnh nhân AMD có chẩn đoán mắc bệnh AMD thể khô. AMD thể ướt ít phổ biến hơn thường dẫn đến mất thị lực nghiêm trọng hơn.
Dưới đây là một cái nhìn sâu hơn về hai dạng AMD:
AMD thể khô
Thoái hóa điểm vàng thể khô là giai đoạn đầu của bệnh này. Nó dường như do lão hóa và mỏng của các mô điểm vàng, lắng đọng sắc tố trong điểm vàng hoặc sự kết hợp của hai quá trình gây ra.
AMD thể khô được chẩn đoán khi các đốm màu vàng được gọi là drusen bắt đầu tích tụ trong và xung quanh điểm vàng. Người ta tin rằng những đốm này là cặn bẩn hoặc mảnh vụn từ mô bị hư hỏng.
Mất thị lực trung tâm dần dần có thể xảy ra với bệnh thoái hóa điểm vàng thể khô; nhưng thông thường tình trạng suy giảm thị lực không nặng như do AMD thể ướt gây ra. Tuy nhiên, suy giảm thị lực do AMD thể khô có thể tiếp tục tiến triển năm này qua năm khác, cuối cùng dẫn đến mất thị lực đáng kể.
Mặc dù vẫn chưa có phương pháp điều trị nào hiệu quả trong y khoa cho bệnh AMD thể khô, các nghiên cứu về dinh dưỡng đã chỉ ra rằng thực phẩm chức năng trong chế độ ăn có các vitamin chống oxy hóa, lutein và zeaxanthin, có thể làm giảm nguy cơ AMD thể khô tiến triển sang giai đoạn ướt nặng hơn của bệnh.
Hiện nay, có vẻ như cách tốt nhất để bảo vệ đôi mắt của quý vị khỏi bị thoái hóa điểm vàng sớm (khô) là thực hiện một chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục và đeo kính râm bảo vệ đôi mắt của quý vị khỏi tia UV có hại của ánh nắng mặt trời và bức xạ năng lượng cao nhìn thấy được (HEV).
AMD thể ướt
Trong bệnh thoái hóa điểm vàng thể ướt, các mạch máu bất thường phát triển bên dưới võng mạc và làm rò rỉ máu và dịch. Quá trình rò rỉ này gây ra tổn thương vĩnh viễn cho các tế bào võng mạc nhạy cảm với ánh sáng (các cơ quan thụ cảm ánh sáng) ở điểm vàng và tạo ra điểm mù trung tâm (ám điểm) trong thị trường của người bị ảnh hưởng.
Quá trình tân tạo mạch máu ở màng mạch (CNV), quá trình cơ bản gây AMD thể ướt và tăng trưởng mạch máu bất thường, là một cách sai lầm của cơ thể khi cố gắng tạo ra một mạng lưới mạch máu mới để cung cấp nhiều chất dinh dưỡng và oxy hơn cho võng mạc của mắt. Thay vào đó, quá trình này tạo ra sẹo, đôi khi dẫn đến mất thị trường trung tâm nghiêm trọng.
Các triệu chứng và dấu hiệu thoái hóa điểm vàng do tuổi tác
Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác thường gây mất thị lực chậm và không đau. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm hoi, mất thị lực có thể xảy ra đột ngột. Các dấu hiệu ban đầu của mất thị lực do AMD bao gồm các vùng bóng tối ở thị trường trung tâm của quý vị hoặc các điểm mờ hoặc méo mó bất thường chỉ ảnh hưởng đến phần trung tâm của thị trường của bạn.
Xem biểu đồ các đường màu đen được sắp xếp theo mẫu đồ thị (lưới Amsler) là một cách để biết quý vị có đang gặp các vấn đề về thị lực hay không. Xem lưới Amsler có tác dụng như thế nào khi thực hiện kiểm tra thoái hóa điểm vàng.
Các bác sĩ chăm sóc mắt thường phát hiện các dấu hiệu sớm của bệnh thoái hóa điểm vàng trước khi các triệu chứng xảy ra. Thông thường điều này được thực hiện thông qua một lần khám võng mạc. Khi nghi ngờ thoái hóa điểm vàng, có thể thực hiện một kiểm tra ngắn bằng cách sử dụng lưới Amsler để đo thị trường trung tâm của bạn.
Nếu chuyên gia chăm sóc mắt của quý vị phát hiện một số khiếm khuyết ở thị trường trung tâm của quý vị, chẳng hạn như biến dạng hoặc mờ, họ có thể yêu cầu các kiểm tra hình ảnh đặc biệt để kiểm tra các mạch máu võng mạc xung quanh điểm vàng.
Nguyên nhân nào gây ra bệnh thoái hóa điểm vàng?
Mặc dù thoái hóa điểm vàng có liên quan đến quá trình lão hóa, nhưng nghiên cứu cho thấy bệnh này cũng có một thành phần di truyền. Các nhà nghiên cứu đã ghi nhận mối liên hệ chặt chẽ giữa sự phát triển của AMD và sự hiện diện của một biến thể của một gen được gọi là yếu tố bổ thể H (CFH). Thiếu hụt gen này có liên quan đến gần một nửa số trường hợp thoái hóa điểm vàng có khả năng gây mù lòa.
Các nghiên cứu viên khác đã phát hiện ra rằng các biến thể của một gen khác, yếu tố bổ thể B, có thể liên quan đến sự phát triển của AMD.
Các biến thể cụ thể của một hoặc cả hai gen này, đóng vai trò trong các đáp ứng miễn dịch của cơ thể, đã được tìm thấy ở 74% số bệnh nhân AMD được nghiên cứu. Các yếu tố bổ thể cũng có thể liên quan đến tăng nguy cơ bị thoái hóa điểm vàng.
Một nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng các tế bào bị thiếu oxy trong võng mạc tạo ra một loại protein được gọi là yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF), kích hoạt sự phát triển của các mạch máu mới ở võng mạc.
Chức năng bình thường của VEGF là tạo ra các mạch máu mới trong quá trình phát triển phôi thai, sau một chấn thương hoặc để đi vòng qua các mạch máu bị tắc nghẽn. Nhưng quá nhiều VEGF trong mắt sẽ làm phát triển các mạch máu không mong muốn ở võng mạc, dễ bị vỡ và chảy máu, làm tổn thương điểm vàng và võng mạc ở xung quanh.
Ai có nguy cơ bị bệnh thoái hóa điểm vàng do tuổi tác?
Lão hóa là một yếu tố nguy cơ chính của AMD. Mỗi thập kỷ sống sau 40 tuổi làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh của một người. Đây là một lý do tại sao khám mắt định kỳ sau tuổi 40 là rất quan trọng.
Các yếu tố nguy cơ khác của bệnh thoái hóa điểm vàng do tuổi tác bao gồm:
· Di truyền. Như đã nêu ở trên, các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra rằng các biến thể cụ thể của các gen khác nhau có ở hầu hết những người bị thoái hóa điểm vàng.
· Hút thuốc. Hút thuốc là một yếu tố nguy cơ chính của AMD. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ở một số quần thể, hút thuốc có liên quan đến khoảng 25% số các trường hợp AMD gây mất thị lực nặng. Một nghiên cứu khác cho thấy những người sống chung với người hút thuốc có nguy cơ bị AMD cao gấp đôi.
· Chứng béo phì. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người bị AMD thể khô béo phì có nguy cơ bị bệnh thoái hóa điểm vàng tiến triển cao hơn gấp đôi so với những người có trọng lượng cơ thể bình thường.
· Không hoạt động. Những người bị AMD thể khô thực hiện hoạt động mạnh ít nhất ba lần mỗi tuần sẽ giảm nguy cơ bị AMD tiến triển, so với những người bị AMD thể khô ít vận động.
· Huyết áp cao. Một nghiên cứu ở châu Âu cho thấy huyết áp cao có thể liên quan đến phát triển bệnh thoái hóa điểm vàng.
Ngoài ra, một số loại thuốc — chẳng hạn như thuốc chống rối loạn tâm thần và thuốc dùng để điều trị bệnh sốt rét (chloroquine) — có thể làm tăng nguy cơ bị bệnh AMD.
Cách điều trị thoái hóa điểm vàng
Hiện nay, không có phương pháp chữa khỏi bệnh thoái hóa điểm vàng do tuổi tác.
Có các phương pháp điều trị để làm chậm sự tiến triển của AMD thể ướt. Phổ biến nhất trong số các phương pháp này liên quan đến việc tiêm các loại thuốc được gọi là thuốc chống VEGF vào mắt. Những loại thuốc này làm giảm sự phát triển mạch máu mới và làm giảm phù nề (sưng) ở võng mạc.
Dinh dưỡng và thoái hóa điểm vàng
Nghiên cứu đang được tiến hành để xác định xem việc điều chỉnh chế độ ăn uống có thể làm giảm nguy cơ thoái hóa điểm vàng và mất thị lực liên quan đến tình trạng này của một người hay không. Và một số nghiên cứu này đang tiết lộ mối liên hệ tích cực giữa chế độ dinh dưỡng tốt và giảm nguy cơ bị bệnh AMD.
Ví dụ, một số nghiên cứu đã đề xuất một chế độ ăn uống bao gồm nhiều cá hồi và thực phẩm giàu axit béo omega-3 có thể giúp ngăn ngừa AMD hoặc giảm nguy cơ tiến triển của bệnh này.
Các nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng các thực phẩm chức năng có lutein và zeaxanthin làm tăng mật độ của các sắc tố trong điểm vàng có liên quan đến việc bảo vệ mắt khỏi AMD.
Kiểm tra và thiết bị trợ thị cho người có thị lực kém dành cho AMD
Nếu quý vị có nguy cơ cao bị AMD hoặc đã có chẩn đoán bị bệnh này, chuyên gia chăm sóc mắt có thể yêu cầu quý vị kiểm tra thị lực thường xuyên bằng thẻ lưới Amsler (mô tả ở trên).
Xem lưới Amsler riêng biệt với từng mắt giúp quý vị theo dõi tình trạng mất thị lực của mình. Lưới Amsler là một kiểm tra rất nhạy cảm và nó có thể tiết lộ các vấn đề về thị trường trung tâm trước khi chuyên gia chăm sóc mắt của quý vị nhận thấy tổn thương liên quan đến AMD đối với điểm vàng trong một lần khám mắt thường quy.
Đối với những người bị mất thị lực do thoái hóa điểm vàng, có nhiều thiết bị trợ thị cho người có thị lực kém để giúp di chuyển và thực hiện các nhiệm vụ thị giác cụ thể.
Trang được xuất bản trong Thứ Tư, 18 tháng 8, 2021
