Giãn đồng tử: Nguyên nhân, mối quan tâm và cách điều trị
Giãn đồng tử là gì?
Giãn đồng tử là kích thước đồng tử lớn hơn bình thường.
Kích thước đồng tử được điều chỉnh bởi các cơ ở phần có màu của mắt (mống mắt) và lượng ánh sáng vào mắt. Trong điều kiện sáng chói, đồng tử của bạn co lại (nhỏ lại) nhằm mục đích không để quá nhiều ánh sáng đi vào mắt. Trong điều kiện ánh sáng mờ, đồng tử của bạn giãn ra (rộng ra) để đón thêm ánh sáng vào.
Nhìn chung, kích thước bình thường của đồng tử dao động từ 2.0 đến 4.0 millimet (mm) trong điều kiện sáng chói, và từ 4.0 đến 8.0 mm trong điều kiện tối. Ở mức độ nào đó, kích thước đồng tử có xu hướng nhỏ lại khi lớn tuổi.
Đồng tử giãn đôi khi vẫn có thể phản ứng với ánh sáng — tức là, nhỏ lại trong điều kiện sáng chói hoặc khi ánh sáng chiếu vào mắt. Nhưng thường thì đồng tử giãn không phản ứng với ánh sáng một cách bình thường.
Một đồng tử lớn mà hoàn toàn không phản ứng với ánh sáng được gọi là đồng tử giãn "cố định".
Đồng tử giãn không giống như đồng tử không đều, đồng tử không đều là tình trạng thường gặp khi mà cả hai đồng tử đều phản ứng bình thường với ánh sáng nhưng khác nhau về kích thước, khoảng một nửa milimet trở lên. Đồng tử không đều là dạng nhẹ và ảnh hưởng đến khoảng 20 phần trăm dân số.
Nguyên nhân gì gây ra giãn đồng tử?
Có nhiều nguyên nhân có thể gây giãn đồng tử. Dưới đây là một số trong những nguyên nhân phổ biến nhất:
Thuốc
Những thuốc kê toa và không kê toa sau đây có thể làm cho đồng tử giãn ra và ảnh hưởng đến khả năng phản ứng với ánh sáng:
Thuốc kháng histamin
Thuốc thông mũi
Thuốc chống trầm cảm ba vòng
Thuốc chống say tàu xe
Thuốc chống nôn
Thuốc chống co giật
Thuốc điều trị bệnh Parkinson
Botox và các thuốc khác chứa độc tố botulinum
Atropine (được dùng để kiểm soát cận thị và các mục đích y khoa khác)
Tổn thương mắt
Tổn thương mắt đâm xuyên, nghiêm trọng có thể gây tổn thương cho mống mắt và khiến đồng tử của mắt đó giãn ra và có hình dạng không đều. Đôi khi, loại tổn thương này có thể xảy ra trong phẫu thuật, chẳng hạn phẫu thuật đục thủy tinh thể phức tạp hoặc cấy giác mạc.
Bệnh hoặc tổn thương não
Tổn thương đầu, đột quỵ hoặc u não có thể ảnh hưởng đến cách đồng tử của bạn phản ứng với ánh sáng và gây giãn đồng tử. Một hoặc cả hai mắt có thể bị ảnh hưởng.
Đây là lý do tại sao bạn nhìn thấy bác sĩ dùng đèn dạng bút kiểm tra đồng tử của vận động viên sau chấn thương đầu do thi đấu thể thao gây ra, hoặc khi bệnh nhân đến phòng cấp cứu của bệnh viện với các triệu chứng đột quỵ khác.
Dùng thuốc giải trí
Theo nghiên cứu thì rượu và cần sa — dùng độc lập hoặc kết hợp — đều có thể làm giảm khả năng phục hồi mắt do tiếp xúc với nguồn sáng chói (chẳng hạn như đèn pha của xe đang tới gần vào ban đêm) và khả năng thích ứng với điều kiện ánh sáng thay đổi. Ảnh hưởng này có thể kéo dài từ hai giờ trở lên sau khi dùng thuốc.
Tuy nhiên, những chất này không phải nguyên nhân gây giãn đồng tử.
Tuy nhiên, nhiều loại ma túy bất hợp pháp được dùng cho mục đích giải trí, gây giãn đồng tử và làm giảm khả năng phản ứng với ánh sáng của bạn. Những chất này bao gồm:
Amphetamine
Côcain
LSD
MDMA (Thuốc lắc)
Tật giãn đồng tử lành tính một bên theo giai đoạn
Đây là bệnh lý bất thường nhưng vô hại, khi đó một người sẽ trải qua các đợt đồng tử đột nhiên giãn ra một cách rải rác, thường kèm theo mắt mờ, đau đầu và đau mắt.
Những phụ nữ trẻ dễ bị đau nửa đầu dường như có nguy cơ bị tật giãn đồng tử lành tính một bên theo giai đoạn cao nhất. Trong một nghiên cứu, khoảng thời gian trung bình của các đợt này là 12 giờ (một số kéo dài hơn) và tần suất trung bình là từ hai đến ba đợt mỗi tháng. Tình trạng này tự hết và đồng tử trở về kích thước cũng như chức năng bình thường mà không cần điều trị.
Đồng tử Adie
Còn được gọi là đồng tử cường lực hay đồng tử cường lực Adie, đây là một rối loạn thần kinh hiếm gặp khi một đồng tử lớn hơn bình thường và chậm phản ứng với ánh sáng hoặc không co chút nào. Bất thường về đồng tử có thể đi kèm phản xạ gân kém hoặc không có phản xạ gân. (Khi điều này xảy ra, tình trạng này được gọi là hội chứng Adie).
Nhìn chung, người ta vẫn chưa rõ nguyên nhân gây ra đồng tử cường lực Adie; nhưng trong một số trường hợp, nó có thể gắn liền với chấn thương, phẫu thuật, tuần hoàn máu kém hoặc nhiễm trùng. Chưa có thuốc chữa đồng tử Adie hay hội chứng Adie.
Tật không mống mắt bẩm sinh
Đây là tình trạng hiếm gặp, khi đó một người sinh ra đã không có một phần hoặc toàn bộ mống mắt, làm cho đồng tử rất lớn.
Tật không mống mắt thường ảnh hưởng đến cả hai mắt và đi kèm các vấn đề mắt nghiêm trọng khác như đục thủy tinh thể bẩm sinh, bệnh tăng nhãn áp, phát triển không hoàn chỉnh võng mạc và dây thần kinh thị giác, chứng giật cầu mắt, và giảm thị lực.
Do có ít hoặc không có mống mắt để điều tiết lượng ánh sáng đi vào mắt, những người bị tật không mống mắt rất nhạy cảm với ánh sáng.
Hấp dẫn về giới tính
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng giãn đồng tử dường như có liên quan trực tiếp đến mối quan tâm về giới tính của đàn ông và phụ nữ trưởng thành đến những người trưởng thành khác.
Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng đồng tử của đối tượng nam giãn ra khi họ xem hình ảnh của người phụ nữ họ thấy hấp dẫn về giới tính, trong khi đó đồng tử của đối tượng nữ thường giãn khi thấy hình ảnh của đàn ông cũng như của phụ nữ hấp dẫn.
Tác giả của nghiên cứu kết luận lý do giải thích điều này vẫn chưa rõ ràng và rằng sẽ tiến hành thêm nghiên cứu.
Phải làm gì với giãn đồng tử
Nếu bạn hoặc ai đó khác thấy bạn bị giãn đồng tử hoặc một trong hai đồng tử của bạn trông lớn hơn so với đồng tử còn lại sau chấn thương đầu, hãy yêu cầu chăm sóc y tế ngay lập tức.
Bạn cũng nên làm điều tương tự nếu bạn bị chóng mặt đột ngột, đau đầu, lú lẫn, khó thăng bằng hoặc gặp các triệu chứng khác có thể là của một cơn đột quỵ.
Nếu bạn thấy giãn đồng tử sau khi bắt đầu dùng một loại thuốc nêu trên, hãy gọi cho bác sĩ kê đơn để xin tư vấn.
Trong những trường hợp khác, hãy gọi ngay cho chuyên gia chăm sóc mắt để xin tư vấn nếu bạn thấy đồng tử của mình bị giãn — đặc biệt là nếu xảy ra đột ngột.
Nếu bạn bị giãn đồng tử hoặc đồng tử của bạn phản ứng chậm hơn bình thường với điều kiện ánh sáng thay đổi, bạn sẽ nhạy cảm hơn với ánh nắng. Hãy cân nhắc mua kính có tròng đổi màu tự động tối lại khi ở ngoài trời để có được sự thoải mái hơn. Hoặc mua kính râm có tròng phân cực để có được sự thoải mái tối ưu và giảm chói trong điều kiện ánh nắng chói.
Một lựa chọn khác để giảm chứng sợ ánh sáng do giãn đồng tử gây ra và để cải thiện hình thức thẩm mỹ của mắt là đeo kính áp tròng giả tùy chỉnh. Với loại kính này, hai đồng tử có hình thức tương đương về kích thước. Kính áp tròng giả đặc biệt hữu ích cho những trường hợp bị tật không mống mắt và có đồng tử lớn, không đều do chấn thương.
Trang được xuất bản trong Thứ Tư, 18 tháng 8, 2021
